حسابداری به دو رویکرد اصلی حسابداری تعهدی و حسابداری نقدی تقسیم می‌شود. حسابداری به روش تعهدی به عنوان یک روش استاندارد حسابداری در بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها به کار گرفته می‌شود. این رویکرد حسابداری تصویر دقیقی از وضعیت مالی شرکت را ارائه می‌دهد که تأثیرگذاری بسیاری در تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت منابع دارد. در این نوع حسابداری، درآمدها زمانی شناسایی و ثبت می‌شوند که واقعاً تحقق یابند. این رویکرد اساسی برای تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و مدیریت منابع بسیار مهم است.
حسابداری تعهدی
حسابداری تعهدی برای سازمان‌های سودمحور طراحی شده است. هر سازمانی که به منظور کسب سود فعالیت می‌کند باید از قوانین بازار تبعیت کند. در بازارهای امروزی که معاملات غالباً اعتباری یا ترکیبی از نقدی و اعتباری هستند سیستم حسابداری به روش تعهدی ضروری است. این سیستم در لحظه انعقاد قرارداد یا انجام معامله، درآمد و هزینه‌ها را شناسایی و در دفاتر حسابداری ثبت می‌کند. حساب‌های دریافتنی، پرداختنی، هزینه‌های استهلاک، چک‌های پرداختنی و حساب‌های معین همگی از اصول حسابداری تعهدی پیروی می‌کنند.
شرکت‌هایی که از حسابداری به روش تعهدی بهره می‌برند بلافاصله پس از صدور فاکتور، درآمد را ثبت می‌کنند. به‌علاوه، هزینه‌ها را در زمان دریافت صورتحساب شناسایی می‌کنند حتی اگر پرداخت تا ۳۰ روز بعد صورت گیرد.
مزایا و معایب حسابداری تعهدی
مزایا
- تصویر دقیق‌تری از عملکرد و وضعیت مالی شرکت ارائه می‌دهد
- تصمیم‌گیری‌های مالی با اطمینان بیشتری انجام می‌شود
- ممکن است جذب منابع مالی بلندمدت را آسان‌تر کند
- با دربرگرفتن حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، نمای بهتری از سودآوری بلندمدت شرکت ارائه می‌دهد.
معایب
- زمان‌بر است و نیاز به بررسی دقیق فاکتورها و نظارت بر حساب بانکی دارد
- جریان نقدی را پیگیری نمی‌کند؛ بنابراین ممکن است شرکت در کوتاه‌مدت با کمبود نقدینگی مواجه شود حتی اگر شرکت در بلندمدت سودآور باشد
- ممکن است مالیات بر درآمد را پیش از دریافت وجه از مشتری پرداخت کنید و در صورت عدم پرداخت مشتری، بازپس‌گیری مالیات پیچیده و زمان‌بر خواهد بود.
صورت‌های مالی در حسابداری تعهدی
در حسابداری به روش تعهدی، صورت‌های مالی ابزار اصلی برای ارزیابی وضعیت مالی سازمان‌ها هستند. این شامل ترازنامه، گزارش تغییرات در وضعیت مالی، عملکرد پروژه‌ها، تطبیق بودجه و عملکرد، گردش حساب و تغییرات در منابع مالی و مقایسه بودجه با عملکرد کلی است. این گزارش‌ها به مدیران کمک می‌کنند تا تصمیم‌گیری‌های بهتری انجام دهند.
حسابداری نقدی
حسابداری نقدی مبنای اصلی شناسایی و ثبت اطلاعات مالی در سازمان‌های دولتی و غیرانتفاعی است. در این روش، درآمدها و هزینه‌ها تنها زمانی ثبت می‌شوند که تراکنش مالی واقعی رخ دهد. برای مثال، اگر پیمانکاری برای تعمیرات هفتگی به سازمان مراجعه کند و فاکتور ارائه دهد؛ تا زمانی که دستور پرداخت صادر نشده و مبلغ به حساب پیمانکار واریز نشود هیچ ثبت حسابداری انجام نمی‌شود. بنابراین، حساب‌های پرداختنی یا اسناد پرداختنی در دفاتر سازمان‌های دولتی وجود ندارد.
توجه داشته باشید حسابداری نقدی به نوع دریافت وجه وابسته نیست. حتی با دریافت الکترونیکی وجه نیز می‌توان از حسابداری نقدی استفاده کرد.
مزایا و معایب حسابداری نقدی
مزایا
- ساده و کارآمد است و میزان پول نقد موجود را به‌وضوح نشان می‌دهد
- مالیات فقط بر اساس وجه دریافتی پرداخت می‌شود؛ نه فاکتورهای صادر شده
- نظارت بر جریان نقدی شرکت بسیار آسان است.
معایب
- دقت کمتری دارد و ممکن است به دلیل عدم پرداخت صورت‌حساب‌ها، سودآوری نادرستی را نشان دهد
- به دلیل محدودیت در ارائه دیدگاه جامع، نمی‌تواند در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی کمک زیادی کند.
تفاوت حسابداری تعهدی و حسابداری نقدی
تفاوت اصلی بین حسابداری به روش تعهدی و نقدی، در زمان ثبت درآمدها و هزینه‌ها نهفته است. در حسابداری نقدی، ثبت درآمدها و هزینه‌ها همزمان با دریافت یا پرداخت وجه صورت می‌گیرد. در مقابل، حسابداری به روش تعهدی درآمدها و هزینه‌ها را در زمان صدور فاکتور یا دریافت صورتحساب ثبت می‌کند.
حسابداری به روش تعهدی ابزار قدرتمندی برای مدیریت مالی کسب‌وکارهاست؛ هرچند حسابداری نقدی نیز مزایای خاص خود را دارد. شرکت‌ها، به‌ویژه شرکت‌های سهامی عام، معمولاً از حسابداری به روش تعهدی استفاده می‌کنند. یکی از دلایل اصلی این محبوبیت، توانایی این روش در هموارسازی سودها در طول زمان است. حسابداری تعهدی تمامی درآمدها و هزینه‌ها را شامل می‌شود و از نوساناتی که در روش نقدی به دلیل ثبت نامتناوب درآمدها و هزینه‌ها رخ می‌دهد جلوگیری می‌کند.
برای مثال، در روش نقدی، خرده‌فروشان در سه‌ماهه پایانی سال به دلیل افزایش خریدهای مصرف‌کنندگان برای تعطیلات سال نو، سودآور به نظر می‌رسند. اما در سه‌ماهه اول سال به دلیل کاهش هزینه‌های مصرف‌کنندگان پس از پایان تعطیلات، سودآوری کاهش می‌یابد. حسابداری تعهدی با ثبت دقیق و مداوم درآمدها و هزینه‌ها، نمای واقع‌گرایانه‌تری از عملکرد مالی شرکت ارائه می‌دهد و نوسانات فصلی را تعدیل می‌کند.
حسابداری، امروزه در مدیریت امور مالی و حسابداری سازمان‌ها، شرکت‌ها و کسب‌وکارها نقش بسیار مهمی دارد. این شاخه از علم با شناسایی زمان‌های انجام عملیات مالی مثل دریافت و پرداخت، بهبود مدیریت منابع مالی را تسهیل می‌کند. با توجه به نیازهای مختلف سازمان‌ها، حسابداری تعداد زیادی شاخه و رویکرد را در بر می‌گیرد که هر یک نقش خاصی در پاسخ به این نیازها دارند. حسابداری تعهدی به ویژه با بهبود وضعیت مالی شرکت و استانداردهای حسابرسی، ابزار مؤثری برای ارزیابی عملکرد وضعیت مالی است.
