انتخاب رم برای کامپیوتر و یا ارتقای رم لپ‌‌تاپ، شاید به ظاهر، ساده به نظر برسد ولی نکته‌های مهمی دارد که یک انتخاب درست، می‌تواند باعث بیشتر شدنِ سرعت کامپیوتر شود. همچنین ناآگاهی‌هایی در انتخاب رم (Ram) وجود دارد که با خواندن این مقاله با آن آشنا خواهید شد و از پرداخت هزینه اضافه یا یک انتخاب اشتباه، رهایی می‌یابید. پس با هلومگ همراه باشید.
پیش از وارد شدن به بحث اصلی، لازم است تا علاوه بر تاریخچه 22 سالِ اخیرِ رمِ کامپیوتر، توضیحی هم، در مورد چگونگی کارکرد تکنولوژی رم سیستم بدهیم.

مختصر تاریخچه رم کامپیوتر

اینکه اولین رم، در چه سالی و به چه هدفی ساخته شد، هدف این مقاله نیست و به آن در زمان مناسب، خواهیم پرداخت. هدف ما، تاریخچه رم، در اولین کامپیوترهای پرسرعتی است که حدودِ سال 2000، به بازار معرفی شدند.

کامپیوترهای پنتیوم 1، پنتیوم 2 و بخصوص پنتیوم 3، از رم‌هایی که به SDRAM مشهور هستند، استفاده می‌کردند. این رم‌ها برای کار کردن به جریان برق DC یا مستقیم با ولتاژ 3.3 ولت نیاز داشت. SDRAM بیانگر DRAM همگام است و DRAM هم مخفف Dynamic Random Access Memory به معنی “حافظه دسترسی تصادفی پویا” است که در یک جمله می‌شود: “حافظه دسترسی تصادفی پویای همگام”.

حداکثر سرعت این رم‌ها در طی سال‌های ارائه از 1993 (1372 خورشیدی) تا 2000 (1379 خورشیدی) 66، 100 و 133 مگاهرتز بود. همچنین تعداد پین‌های اتصال آن به مادربرد، 168 پین بوده است و با دو شیار در قسمت اتصال به مادربرد، قابل تشخیص نسبت به رم‌های DDR است.

در طی سال‌های 2000 (1379 خورشیدی) تا 2003 (1382 خورشیدی) اولین سری رم‌های DDR با ولتاژ کاری 2.5 ولت و سرعت 200، 266، 333 و 400 مگاهرتز به بازار آمد. DDR به معنای Double Data Rate یعنی انتقال داده دو برابر است. پس با افزایش ورژن یعنی DDR2 سرعت انتقال دیتای آن دو برابر DDR هست و DDR3 دو برابر DDR2 و به همین ترتیب.

DDR2 از سال 2003 (1382 خورشیدی) تا 2007 (1386 خورشیدی) با فرکانس‌های 400، 533، 667، 800 و 1066 مگاهرتز که احتمالا آن را به یاد دارید در بازار موجود بود.

DDR3 از سال 2007 تا 2014 (1393 خورشیدی) با فرکانس‌های 800، 1066، 1600، 1866 و 2133 مگاهرتز به بازار عرضه شد و تا همین لحظه هم هنوز کامپیوترهایی هستند که با این سری رم کار می‌کنند.

DDR4 از سال 2014 (1393 خورشیدی) تا کنون 2022 (1401 خورشیدی) با فرکانس‌های 1600، 1866، 2133، 2400، 2666، 2933، 3200، 3400، 3600، 3800، 4000، 4200 و به تازگی نسخه‌های جدیدی از رم‌هایی با فرکانس‌های بالای 4200 هم به بازار عرضه شده‌ است.

DDR5 از سال 2020 تا این لحظه و در آینده هم همچنان تولید و عرضه می‌شود. این سری رم با فرکانس‌های 3200، 3600، 4000، 4800، 5000، 5120، 5333، 5600، 6400، 7200 تولید و عرضه شده و فرکانس‌های بالاتر تا 9000 مگاهرتز و بالاتر به بازار عرضه خواهد شد. جهت درک بهتر قدرت فرکانس‌های بالا در انتقال دیتا، از آنجایی که در هر نسل DDR، مقدار انتقال دیتا در هر کلاک سایکل (سیکل) دو برابر می‌شود (SDRAM یک بیت، DDR دو بیت، DDR2 چهار بیت و…) در رم با فرکانس 3600، پهنای باند برابر است با 57600 مگابایت بر ثانیه. (16بیت ضربدر 3600).

برای تشبیه و درک بهتر، کلاک سایکل را قطاری در نظر بگیرید که دائما میان پردازنده و رم در حرکت است و با هر بار حرکت، یک مسافر با خود می‌برد که این می‌شود رم SDRAM. در DDR، دو مسافر با خود حمل می‌کرد. در DDR2، 4 مسافر، در DDR3، 8 مسافر، در DDR4، 16 مسافر و در DDR5، 32 مسافر با خود حمل می‌کند.
نکته 1: رم از دو بخش، یکی چیپ‌های حافظه و دیگری بافر تشکیل شده است. (بافر حافظه موقتی که سرعت بسیار بالا و حجم کمی دارد و جهت ایجاد تعادل میان تبادلِ اطلاعاتِ بخش‌های مختلف سخت‌افزار ساخته شده است تا قسمتی از سخت‌افزار که سرعت آن پایین‌تر است، فرصت کافی برای رسیدن به سرعتِ انتقالِ دیتا داشته باشد. برای همین، داده‌ها لحظاتی در این حافظه می‌مانند). پس رم‌ها دو فرکانس دارند: یکی فرکانس میان انتقالِ داده، بین خانه‌های حافظه رم و بافر. دیگری بین بافر و کنترل کننده حافظه در CPU.

بنابراین در جدول زیر، رم با سرعت 3600 مگاهرتز، 1800مگاهرتز فرکانس مربوط به انتقال، بین چیپ حافظه تا بافر و 1800 مگاهرتز دیگری، فرکانس انتقال دیتا در BUS میان بافر و کنترل‌کننده حافظه است که در مجموع فرکانس نهایی رم را به دست می‌دهد و بر روی برچسب آن نوشته می‌شود. این فرکانس‌ها را می‌توانید در تنظیمات مادربرد اگر تخصص دارید تغییر دهید و به سرعت‌های بالاتر و بهینه‌تر برسید. به این کار اورکلاک رم می‌گویند.

پس هر چه فرکانس رم بالاتر باشد علاوه بر پهنای باند، سرعت انتقال داده بالاتری دارد. همچنین عملکرد رم به صورت کلاک سایکِل بر ثانیه انجام می‌شود. پس زمانی که بسامد یا فرکانس رم شما 3200 مگاهرتز بر ثانیه است در هر ثانیه 3.2 میلیارد کلاک سایکل انجام می‌دهد. انجام این کلاک سایکل‌ها، باعث انتقال دیتا بین پردازنده و رم ‌می‌شود. همان مثال قطار که در بالا اشاره شد.

توجه داشته باشید که تنها فرکانس بالا، تعیین کننده قدرت رم نیست. فرکانس بالا به معنی حداکثر دستورهایی است که رم در هر ثانیه می‌تواند مدیریت کند. عوامل دیگری هم در تعیین سرعت یک رم، دخیل هستند که در ادامه توضیح می‌دهیم.

CAS Latency یا Latency Column Address Strobe:

که در روی برچسب رم‌ها به اختصار CL نوشته می‌شود و به تاخیر رم مشهور است، به معنی تعداد کلاک‌سایکل در ثانیه که طول می‌کشد تا یک دستور پردازنده، توسط رم پردازش شود. پس CL16 در برچسب رم به معنی 16 کلاک‌سایکل، طول کشیده است تا دستور شروع به پردازش شود.

نکته 2: اگر اعدادی بیشتر بر روی برچسب نوشته شده بود، اولین عدد از سمت چپ، بیانگر CL آن رم است. اعداد دیگر tRCD (لحظه دادن فرمان فعال شدن به رم تا زمان خواندن دیتا توسط رم)، tRP (مدت‌زمان میان سیگنال پیش‌شارژ و دستور فعال‌شدن)، tRAS (مدت زمانی که رم بعد از پایان دستور خواندن، منتظر سیگنال پیش‌شارژ بعدی است) هستند و در برخی دیگر یک عدد اضافه هم به نام CMD (مدت‌زمانی که رم خود را اسکن می‌کند و در اصل به سیستم معرفی می‌کند و آماده دریافت دستور از پین‌های خود است) نیز وجود دارد که دانستن این‌ها بیشتر برای افراد متخصص و برنامه‌نویسان سخت‌افزار اهمیت بیشتری دارد. چنانچه نیاز به توضیحات تکمیلی در مورد این اعداد دارید در کامنت‌ها بپرسید تا کامل برای شما توضیح دهیم.

شما برای انتخاب بهترین رم، علاوه بر ظرفیت، باید به این نکته هم توجه داشته باشید و فرکانس رم و CL آن را در کنار هم بسنجید. برای درک بهتر مثالی می‌زنیم:
دو رم با فرکانس 2666 اما با CL16 و دیگری با CL18 داریم. طبیعتا رمی که CL16 دارد رم سریع‌تری است.
اما گاهی پیش می‌آید یک رم با فرکانس 2400 با CL9 و یک رم با فرکانس 3200 اما با CL12 دارید. در این حالت کدام سریعتر است؟ در اینجا اختلاف فرکانس به دلیل تفاوت زیاد اما شاید کمی تاخیرِ زمانیِ به ظاهر بیشتر، نشان می‌دهد رم با فرکانس 3200 سریعتر است زیرا تعداد کلاک‌سایکل بیشتری در ثانیه انجام می‌دهد.

جهت درک آسانِ چگونگیِ کارکردِ رم و تفاوت سرعت‌ها، در تصویر بالا، مستطیل‌های روی خط که پیش‌تر به قطار تشبیه کردیم، هر کدام یک کلاک سایکل هستند و سرعت حرکت این کلاک سایکل‌ها، فرکانس نامیده می‌شود. اگر اجرای یک دستور به 3 کلاک سایکل نیاز داشته باشد، اجرای این دستور در رم با فرکانس بیشتر (که مستطیل‌های آن بیشتر است) سریع‌تر انجام می‌شود. به همین ترتیب رم‌هایی که فرکانس بالاتری دارند سرعت بیشتری دارند زیرا کلاک‌ سایکل‌های بیشتری عبور می‌کنند و می‌توانند دیتای بیشتری منتقل کنند.

تا اینجا به طور خیلی خلاصه و نه خیلی تخصصی با کارکرد رم و اینکه به چه گزینه‌هایی توجه کنید، آشنا شدید. حال چند رم خوب بازار از انواع DDR4 و DDR5 را به شما معرفی می‌کنیم.

نکته 3: برای انتخاب رم باید حتما بدانید مادربرد شما چه مدلی را پشتیبانی می‌کند. DDR4 یا DDR5 یا حتی DDR3. سپس با بررسی مشخصات آن در دفترچه یا سایت سازنده، مطمئن شوید فرکانس انتخابی شما در لیست فرکانس‌های قابل پشتیبانی نیز هست. حتی در حالت اورکلاک.

نکته 4: تمام رم‌ها چه SDRAM و چه انواع DDR هرگز شبیه به یکدیگر نیستند و هرگز در اسلات مادربردِ همدیگر جا نمی‌روند. شیاری که در روی این رم‌ها وجود دارد هیچکدام دقیقا روی همدیگر منطبق نیست. اینکار توسط سازنده‌ها به دلیل ماهیت متفاوت هر کدام و جلوگیری از خسارت به رم و پردازنده یا مادربرد انجام گرفته تا از بروز اشتباه، توسط کاربران ناشی، جلوگیری شود.

بهترین رم‌های DDR4

رم TEAM XTREEM ARGB 16GB DDR4-3600MHz C14

از جمله رم‌های بسیار پرسرعت با تاخیر پایین و همینطور رنگ‌بندی ARGB است. این رم برای پردازنده‌های AMD بهینه شده است. همچنین در صورت وجود اسلات کافی در مادربرد می‌توانید از 2 سری از این رم‌ها را استفاده کنید. این پکیج شامل 2 ماژول 8 گیگابایتی رم است.

رمCL16 Corsair Dominator Platinum RGB 32GB DDR4-3200MHz

رم‌هایی با ارتفاع بالاتر که باید به این نکته توجه داشته باشید تا با هیت‌سینک پردازنده برخورد نداشته باشد. این سری رم‌ها در کارکرد با پردازنده‌های اینتل، قدرت بسیار خوبی را به نمایش گذاشته‌اند. همچنین یک نرم‌افزار به نام iCUE دارد که از طریق آن می‌توانید محصولات کورسِیر خود را مدیریت کنید. از جمله، مدیریت RGB رم‌ها و نمایش دمای قطعات و اگر محصول دیگری از برند کورسِیر دارید، می‌توانید دور فن آن را نیز تنظیم کنید. این محصول از دو ماژول 16 گیگابایتی تشکیل شده است.

رم CL15 G.Skill Trident Z Royal 16GB DDR4-4000MHz

این رم با دو ماژول 8 گیگابایتی در کارکرد با پردازنده‌های اینتل عملکرد بسیار قابل قبولی داشته است اما به این معنی نیست که برای پردازنده‌های AMD مناسب نیست.از نسل 10 تا نسل 12 اینتل می‌توانید با این رم‌ها سرعت سیستم خود را چند برابر کنید. همانطور که الان آموخته‌اید، تاخیر 15 برای رم‌هایی با سرعت 4000 مگاهرتز عدد فوق‌العاده‌ای است.

بهترین رم‌های DDR5

ناگفته پیداست که رم‌های DDR5 نسبت به DDR4 بسیار بهتر است. اما فعلا فقط می‌توانید با نسل 12 اینتل آن‌ها را ببندید و مادربرد شما هم باید حتما از این سری پشتیبانی کند زیرا نسل 12 با DDR4 هم کار می‌کند پس در حین انتخاب قطعه به این نکته دقت کنید. نسل آینده AMD یعنی پردازنده‌های سری 7000، فقط با DDR5 کار خواهد کرد.

نکته دیگری که در مورد رم DDR5 باید بدانید این است که به دلیل سرعت بیشتر، می‌توانید برای صرفه‌جویی در هزینه از ظرفیت کمتری استفاده کنید ولی همان نتیجه را بگیرید یا کمی حتی بهتر. مثلا بجای خرید یک رم DDR4 با فرکانس 3600مگاهرتز و ظرفیت 32 گیگابایت، یک رم DDR5 با ظرفیت 16 گیگابایت و سرعت 4800 مگاهرتز خریداری کنید. طبیعتا مادربرد هم باید تغییر کند.
و نکته آخر، ولتاژ کاری این رم‌ها به 1.1 ولت کاهش یافته است. پس بسیار بهینه و کم‌مصرف، در عین حال پرسرعت هستند.

رم Kingston Fury Beast DDR5 32GB 6000Mhz CL40

رم‌های سری DDR5 با تاخیر بیشتر عرضه می‌شوند. البته این ظاهر قضیه است اما به دلیل فرکانس بسیار بالاتر و پهنای باند بیشتر، همچنان خیلی پرسرعت‌تر از رم‌های DDR4 هستند و در عمل خواهید دید که دیتای بیشتر و سریع‌تری را منتقل می‌کنند. این رم‌ها نسبت به رم‌های دیگری که معرفی می‌کنیم قیمت مناسب‌تری دارد.

رم G.SKILL Trident Z5 RGB Black 32GB 6400MHZ CL32 DDR5 Dual Channel

همانطور که در نام آن می‌بینید علاوه بر فرکانس بسیار بالا، تاخیر پایینی هم دارد. این رم را می‌توان جز بالارده‌ترین رم‌های بازار به حساب آورد. جی.اسکیل همیشه جز بهترین برندها در تولید رم بوده و طرفداران بسیاری دارد و این رم، قطعا ارزش خرید بالایی دارد زیرا در آینده فرکانس‌های مشابه و بالاتر خواهد آمد و تا زمانی که به فرکانس روتین سیستم‌های خانگی تبدیل شود و به اصطلاح قدیمی شود، شما فرصت دارید از بهترین کامپیوتر روز جهان، استفاده کنید و تا سالها حتی شاید 10 سال، نیازی به ارتقا نداشته باشید البته برای کسانی است که اهل بازی نیستند. برای تدوینگران ویدیو، چنین رمی، می‌توانند تا حداقل 10 سال، تدوین با کیفیت 8K را تضمین کند. طبیعتاً با این رم، گرافیک و پردازنده خوبی همراه هست.

رم G.SKILL Trident Z5 RGB Silver 32GB 6000MHZ CL36 DDR5

با افزایش تاخیر رم (نه آنقدر محسوس) و کاهش فرکانس به 6000 نسبت به رم قبلی، اختلاف قیمت چیزی حدود 5 میلیون تومان می‌شود. پس بنا به بودجه خود تصمیم بگیرید. در هر صورت سرعت سیستم شما عالی خواهد بود.

نکته5: این را بدانید که خرید فرکانس بالا برای پردازنده‌های حرفه‌ای مثل 12700K و 12900K مناسبت است و پردازنده‌های پایین‌تر ممکن است نتوانند از تمام ظرفیت این رم‌ها استفاده کنند. همچنین مادربرد هم باید قدرت استفاده از این ظرفیت را داشته باشد در غیر اینصورت فرکانس آن به فرکانس پایه برمی‌گردد یعنی حداکثر فرکانسی که مادربرد می‌تواند پشتیبانی کند و شما هرگز نمی‌توانید از حداکثر ظرفیت آن بهره ببرید.

و کلام آخر اینکه، در هر ثانیه میلیاردها کلاک سایکل برای انتقال دیتا بین رم و پردازنده انجام می‌شود و تاخیر رم، در حدِ چند رقم، تغییرِ محسوسِ آن در بازی به اندازه چند فریم است و کلیت اجرای بازی را زیر سوال نمی‌برد. چنین چیزهایی برای کسانی است که به دنبال رکوردزنی هستند و در عمل همه بازی‌ها به زیبایی و پرقدرت اجرا می‌شوند. برای کسانی که پروژه انجام می‌دهند هم به همین صورت. پروژه شما در هر صورت انجام می‌شود، شاید برای چند ثانیه یا میلی‌ثانیه اختلاف رندر. بنابراین عاقلانه تصمیم بگیرید و بودجه خود را هدر ندهید.