با توجه به قانون مربوط به سفته، به سندی گفته می‌شود که صادرکننده آن، تعهد می‌دهد که مبلغ درج شده در آن را در تاریخ مشخص یا عندالمطالبه پرداخت کند. در صدور آن باید نام گیرنده، مبلغ، تاریخ صدور، پرداخت و … نوشته شود. بعد از تهیه سفته از بانک (یا در حال حاضر از دکه‌های روزنامه‌فروشی با قیمت حداقل 3 برابر) صادرکننده، پس از نوشتن موارد گفته شده آن را مهر و امضا می‌کند و به بستانکار تحویل می‌دهد. صادرکننده باید ته‌برگ آن را نزد خود نگه دارد که این به منزله رسید تحویل است و طبق قانون امکان مطالبه آن پس از پایان قرارداد وجود دارد و در صورت عدم تحویل رسید، حتی امکانِ انکارِ امضا توسط صادرکننده وجود دارد و چنین کاری برخلاف چک، غیرقانونی نیست. در قانون تجارت ماده 307 به جای واژه سفته، از «فته طلب» استفاده شده است و نام دیگر این سند محسوب می‌شود ولی مرسوم نیست.
اشخاص درگیر در صدور سفته
سفته در هنگام صدور به دو فرد مربوط می‌شود. یکی صادرکننده آن، که بدهکار محسوب می‌شود و دیگر شخصی که هنگام صدور، ممکن است مشخص باشد یا حتی نباشد. زیرا امکان انتقال به غیر هم وجود دارد یا در وجه حامل باشد. اگر سفته در وجه شخص خاصی صادر شود باید در قسمت نام و نام خانوادگی مشخصات آن شخص درج شود. چنانچه مشخصاتی درج نشود در وجه حامل محسوب می‌شود و هر کسی که آن را در اختیار دارد می‌تواند به سراغ صادرکننده رفته و درخواست پرداخت دهد.
چنانچه صادرکننده از پرداخت امتناع کند، حامل می‌تواند به صورت حقوقی پیگیری و صادرکننده را وادار به پرداخت کند اما همه اینها منوط به این است که موعد سررسید که در آن درج شده فرا رسیده باشد؛ در غیر این صورت عندالمطالبه است یعنی وقتی تاریخی درج نشده، حامل یا بستانکار می‌تواند درخواست پرداخت دهد.
حامل یا طلبکار (بستانکار) درصورتی که نیاز مالی داشته باشد و موعد سررسید سفته فرا نرسیده باشد می‌تواند آن را در ازای مبلغ کمتر از میزان نوشته شده در سفته، به فرد دیگری واگذار کند. در این حالت با پشت‌نویسی یا ظهرنویسی، سفته را به فرد دیگری واگذار می‌کند و صادرکننده به آن فرد بدهکار می‌شود.
سفته در چه مواردی کاربرد دارد؟
سفته یا به عنوان بدهی یا طلب استفاده می‌شود یا به عنوان ضمانت حسن انجام کار که معمولا توسط شرکت‌ها در زمان استخدام از کارمندان اخذ می‌شود.
آیا سفته حتما باید طبق مبالغ روی آن صادر شود؟
چنانچه هنگام خرید هر سفته روی آن نوشته باشد: «سفته تا مبلغ مثلا ده میلیون ریال». یعنی تا حداکثر ده میلیون ریال طبق آن برگ می‌توانید مبلغ در سفته بنویسید. اگر بدهکار هستید حتما مبلغ دقیق بدهی خود را طبق برگه‌ای که می‌خرید در آن ذکر کنید. مبلغ نمی‌تواند بیشتر از مبلغ چاپ شده در سفته باشد. اگر مبلغی ننویسید بدهکاری شما به حداکثر مبلغ چاپ شده در سفته افزایش می‌یابد و حامل یا طلبکار می‌تواند طبق آن ادعا کند که بدهی شما بیشتر است. زیرا شما آن برگه را با آن مبلغ امضا کرده‌اید و مبلغ حتما باید به حروف نوشته شود. بنابراین حتما مبلغ بدهی خود یا مبلغ دقیق ضمانت خود را در برگه قید کنید.
اهمیت تاریخ سررسید سفته
به طور کلی باید تاریخ سررسید در سفته قید شود. اما ننوشتن تاریخ آن را بی‌اعتبار نمی‌کند بلکه آن را عندالمطالبه یعنی پرداخت فوری تبدیل می‌کند. پس چنانچه طبق تاریخ دقیقی باید بدهی خود را تسویه کنید، تاریخ تسویه را حتما در سفته قید کنید.
اهمیت امضا
درج امضا در سفته ضروری است و به منزله این است که صادرکننده بدهی خود را تایید می‌کند. امضا باید دقیق و درست در محل مربوطه درج شود. در صورت عدم خوانایی یا ناقص شدن امضا و بیرون زدن از صفحه، امکان انکار امضا و ادعای جعل از طرف صادرکننده وجود دارد و پروسه وصول را ممکن است تا مدت‌ها به دادگاه و سایر امور مربوطه بکشاند و گاهی ارزش پیگیری آن از بین می‌رود. چنانچه طلبکار هستید حتما به درست بودن امضای صادرکننده دقت کنید.
محل تادیه یا محل پرداخت
در قسمت محل تادیه نوشتن محل پرداخت لازم است اما اگر خالی باشد همچنان اهمیت قانونی خود را حفظ می‌کند و سفته معتبر است.
محل اقامت صادرکننده
در ماده 308 قانون تجارت، توصیه شده محل اقامت صادرکننده پر شده باشد اما ضروری عنوان نشده و در صورت خالی بودن نیز، معتبر است.
ضامن
چنانچه شخص دیگری پشت سفته را امضا کند، او نیز مانند صادرکننده در قبال پرداخت آن مسئول است.
سفته چگونه اعتبار می‌یابد؟
سفته‌ای که موارد بالا را دارا باشد یعنی مبلغ به عدد و حروف، تاریخ صدور و سررسید، نام بستانکار و مهر یا امضا داشته باشد در صورت رسیدن تاریخ سررسید آن اگر پرداخت نشد، ظرف 10 روز باید به اجرا گذاشته شود. نبود تاریخ سررسید به معنی عندالمطالبه بوده و نبود نام بستانکار در وجه حامل محسوب می‌شود. سفته یک سند حقوقی است و اهمیت تجاری دارد و ارزش آن از بین نمی‌رود. همچنین از قوانین کیفری چک برخوردار نیست اما می‌توان حکم بازداشت و مصادره اموال برای وصول آن گرفت.
سفته ضمانت
اگر به کارفرمایی سفته ضمانتی داده باشید و کار را کامل تحویل و دستمزد خود را دریافت کرده‌اید و کارفرما از دادن سفته ضمانت به هر دلیلی مانند مفقودی یا هر دلیل دیگری امتناع کند، می‌توانید به جرم خیانت در امانت از او شکایت کنید. دادگاه بعد از بررسی صحت ادعاها و کار انجام شده، سفته یاد شده را باطل می‌کند و طبق قانون با کارفرما برخورد می‌کند. اگر تا پیش از باطل شدن سفته، فردی برای وصول آن به شما مراجعه کند می‌توانید با ارسال مدارک به دادگاه، ادعای خود را ثابت و فرد یاد شده را جهت بررسی به سیستم قضایی معرفی و خود را تبرئه کنید.
نکات صدور سفته استخدامی:
بیشتر شرکت‌ها جهت استخدام و ضمانت حسن انجام کار، بیشتر به جهت حفاظت از اموال یا خسارت تلف شدن وقت، بسته به نوع کار انجام شده، طلب سفته ضمانتی می‌کنند. برای دادن سفته ضمانت به این نکات توجه کنید:
- در صورتی که شرکت شناخته شده‌ای نیست و اطلاع چندانی از آن ندارید و صرفا به جهت یک آگهی استخدام در سایت یا روزنامه مراجعه کرده‌اید تا مشخص شدن اعتبار شرکت، زیر هیچ سفته‌ای را امضا نکنید.
- در قسمت بستانکار، نام شرکت یا مسئول مربوطه به خصوص مدیرعامل قید شود. در بیشتر شرکت‌ها برای فرار از مالیات، مدیرعامل واقعی و صاحب امضا، فرد دیگری از بستگان مانند همسر یا فرزندان آن فرد است و شما این را نمی‌دانید و ممکن است هرگز ندانید. با نوشتن نام مدیرعاملی که می‌شناسید، او را به عنوان مسئول شرکت به رسمیت می‌شناسید و اگر به هر دلیلی بخواهد سفته شما را به اجرا بگذارد، بدون لو رفتن جایگاه او در شرکت و مسائل مالیاتی شرکت، امکان پیگیری قانونی را از خود سلب می‌کند. شرکت‌هایی که سابقه تمیزی دارند با نوشتن نام مدیرعامل اجرایی مشکلی ندارند.
- روی برگه حتما، عنوان ضمانت حسن انجام کار را قید کنید. در صورت عدم پذیرش نوشتن این جمله از دادن سفته خودداری کنید زیرا قطعا برنامه‌ای به ظاهر قانونی ولی غیراخلاقی در پشت این درخواست وجود دارد.
- سفته را پشت‌نویسی کنید که به موجب قرارداد شماره … با شرکت یا آقای/خانم … به منظور حسن انجام کار صادر شده است و فاقد اعتبار کیفری و حقوقی است.
- ته برگ سفته مطابق اطلاعات پر شده باید با امضای آنها به شما تحویل داده شود و این، به منزله رسید تحویل است. در نگهداری آن به شدت کوشا باشید. با کمک این رسید اگر کارفرما از پس دادن سفته‌ها خودداری کرد، می‌توانید درخواست استرداد دهید و از این راه، آنها را وادار به استرداد سفته‌ها کنید.
- هیچ سفته سفیدی را امضا نکنید و موارد باید توسط شما پر شود.
عدم پرداخت سفته جرم است؟
عدم پرداخت سفته جرم نیست اگر چه بستانکار می‌تواند با مراجعه به مراکز قضایی حکم جلب و بازداشت و در نهایت مصادره اموال بگیرد ولی بر خلاف چک، جرم نیست و سوءپیشینه در پرونده شما درج نخواهد شد. زیرا همانطور که پیشتر گفتیم سفته یک سند حقوقی است و پرداخت‌نکردن آن جرم نیست اما چک بلامحل جرم است. حکم زندان برای سفته زمانی صادر می‌شود که فرد با وجود تمکن مالی همچنان از پرداخت امتناع کند. دادگاه پیش از این رای، امکان تقسیط، توقیف اموال و سایر راه‌های مصالحه را با صادرکننده خواهد پیمود و در صورت عدم موفقیت و همکاری صادرکننده، رای به بازداشت و زندان خواهد داد. همچنین به یاد داشته باشید در چنین مواردی بر پایه ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی، در ازای مبلغی که در سفته نوشته شده، با توجه به نرخ تورم سالیانه، خسارت هم در نظر گرفته می‌شود.
