«اموال منقول» و «اموال غیرمنقول» از جمله اصطلاحاتی هستند که در قوانین حقوقی به آنها توجه ویژه‌ای شده است. شاید این اصطلاحات قبلاً به گوشتان خورده باشد، شاید هم هیچ‌گونه آشنایی قبلی با این دو عبارت ندارید. این مطلب را تا انتها دنبال کنید، چرا که قصد داریم شما را با تعاریف اموال منقول و غیرمنقول و انواع هر یک آشنا کنیم.
تعریف مال و انواع آن
به‌طور کل هر چیزی که برای انسان قابل استفاده بوده و انسان بتواند مالک آن باشد، اموال نام دارد. اموال به دو دسته‌ی کلی منقول و غیرمنقول تقسیم می‌شود. دسته‌بندی اموال منقول و غیرمنقول در زندگی روزمره کاربرد و تأثیر چندانی ندارد اما از نظر حقوقی مسأله حائز اهمیتی است، چرا که قوانین مرتبط به اموال منقول با قوانین مربوط به اموال غیرمنقول متفاوت است.
تعریف اموال منقول
منقول به معنای قابل حمل و انتقال‌پذیر است، به همین ترتیب اموال منقول نیز به اموالی گفته می‌شود که قابل نقل و جابه‌جایی از محلی به محلی دیگر هستند بدون اینکه به آن محل یا به آن مال آسیبی وارد شود. از جمله اموال منقول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پول
- ماشین
- کشتی
- اثاث خانه
- تلفن همراه
نکته‌ی مهم این است که برخی از اشیا می‌توانند زمانی منقول بوده و زمانی دیگر غیرمنقول باشد؛ به‌طور مثال مصالح ساختمانی مانند آجر تا زمانی که در ساختمان استفاده نشده باشند، جزو اموال منقول محسوب می‌شوند، اما هنگامی که در ساخت یک بنا از همان آجر استفاده شود، جزو اموال غیرمنقول به حساب می‌آید.
اموال منقول به دو دسته‌ی «اموال منقول ذاتی» و «اموال در حکم منقول» تقسیم می‌شوند.
اموال منقول ذاتی: طبق ماده 19 قانون مدنی «اشیائی که نقل آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد بدون اینکه به خود یا محل آن خرابی وارد آید منقول است.»
اموال در حکم منقول: طبق ماده 19 قانون مدنی «کلیه دیون از قبیل قرض و ثمن مبیع و مال‌الاجاره عین مستاجره از حیث صلاحیت محاکم در حکم منقول است ولو اینکه مبیع یا عین مستاجره از اموال غیرمنقوله باشد.»
تعریف اموال غیرمنقول
با توجه به تعریفی که از اموال منقول ارائه دادیم، احتمالاً تا به الان متوجه معنای اموال غیرمنقول نیز شده‌اید. اموال غیرمنقولی، اموالی هستند که بدون تخریب یا آسیب رساندن به آنها یا محل، امکان جابه‌جاشدن ندارند. از جمله اموال غیرمنقول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زمین
- ملک
- آثار هنری که در بنا یا زمین به کار رفته باشند و جابه‌جایی آنها منجر به تخریب یا آسیبشان شود
- مصالح ساختمانی که درون بنا به کار رفته باشد
- نهال، درخت، شاخه و قلمه‌ای که به زمین متصل باشد
اموال غیرمنقول به چهار دسته مختلف تقسیم می‌شوند
- اموال غیرمنقول ذاتی
- اموال غیرمنقول به واسطه عمل انسان
- اموال غیرمنقول حکمی
- اموال غیرمنقول تبعی
اموال غیرمنقول ذاتی
اموالی مانند زمین و معادن که به‌طور ذاتی، از ابتدا و پیش از دخالت انسان غیرمنقول بوده‌اند به‌طوری که نتوان آنها را از محلی به محلی دیگر منتقل کرد.
اموال غیرمنقول به واسطه عمل انسان
اموالی که در ابتدا و به ذات، منقول بوده‌اند اما به واسطه‌ی عمل انسان، به اموال غیرمنقول تبدیل شده‌اند و جابه‌جایی آنها موجب آسیب یا تخریب آن مال شود. برای مثال میلگرد جزو اموال منقول است، اما هنگامی که انسان آن را در ساخت یک بنا به کار می‌گیرد، دیگر جابه‌جایی آن بدون تخریب ملک امکان‌پذیر نیست؛ در نتیجه از حالت منقول خارج شده و تبدیل به مال غیرمنقول می‌شود.
اموال غیرمنقول حکمی
اموالی که از دو جهت صلاحیت حاکم یا توقیف اموال، به‌عنوان اموال غیرمنقول محسوب شوند. در ماده 17 قانون مدنی، اموال غیرمنقول حکمی به این صورت تعریف شده‌اند: «حیوانات و اشیائی که مالک آن را برای عمل زراعت اختصاص داده باشد از قبیل گاو و گاومیش و ماشین و اسباب و ادوات زراعت و تخم و غیره و به طور کلی هر مال منقول که برای استفاده از عمل زراعت لازم و مالک آن را به این امر تخصیص داده باشد از جهت صلاحیت محاکم و توقیف اموال جزء ملک محسوب و در حکم مال غیرمنقول است و همچنین است تلمبه و گاو و یا حیوان دیگری که برای آبیاری زراعت یا خانه و باغ اختصاص داده شده است.»
اموال غیرمنقول تبعی
دعاوی و حقوق مالی که موضوع آنها غیرمنقول است. مانند حق انتفاع از مال غیرمنقول، حق تحجیر، حق ارتفاق، حق شفقه. در ماده 18 قانون مدنی، اموال غیرمنقول تبعی به این صورت تعریف شده‌اند: «حق انتفاع از اشیاء غیر منقوله مثل حق عمری و سکنی و همچنین حق ارتفاق نسبت به ملک غیر از قبیل حق‌العبور و حق‌المجری و دعاوی راجعه به اموال غیر منقوله از قبیل تقاضای خلع ید و امثال آن تابع اموال غیر منقول است.»
