مفروضات، اصول و میثاق‌های حسابداری مجموعه‌ای از قواعد ثابت و دستورالعمل‌های پایه‌ای و مهم در رشته حسابداری است که بر اساس نیازهای جامعه و با هدف بهبود گزارش‌ها و عملکردهای حسابداری تعریف شده‌اند. این اصول و دستورالعمل‌ها برای تهیه و تنظیم و ارائه گزارش‌های مالی به کار می‌روند. در این مطلب برای شما خواهیم گفت که مفروضات، اصول و میثاق‌های حسابداری دقیقا به چه معنا هستند.
تعریفی از مفروضات، اصول و میثاق‌های حسابداری
پیش از تهیه و تنظیم صورت‌های مالی و انجام عملیات حسابداری، لازم است پیش‌فرض‌هایی را به‌عنوان منشأ و شالوده حسابداری در نظر بگیریم تا حسابداری را بر مبنای آنها انجام دهیم. این پیش‌فرض‌ها را «مفروضات حسابداری» نامیده‌اند.
علاوه بر مفروضات حسابداری، اصولی هم به‌عنوان دستور‌العملی برای اجرای صحیح قوانین و مفروضات حسابداری در نظر گرفته شده است که به آن «اصول حسابداری» می‌گویند. اصول و مفروضات حسابداری مجموعه‌ای از قوانین و باید و نبایدها است که هر حسابداری باید بر آنها تسلط داشته و آنها را مبنای انجام کار خود قرار دهد.
«میثاق‌های حسابداری» که نام دیگر آن «اصول محدودکننده حسابداری» است، اصول و فرضیاتی را که به‌صورتی کلی و در قالب تئوری مطرح شده‌اند، تحت تاثیر قرار داده تا کاربردی و عملی شوند.
در ادامه هر یک از اصول، مفروضات و میثاق‌های حسابداری را به‌صورت ریز و جداگانه شرح خواهیم داد.
انواع مفروضات حسابداری
- فرض تفکیک شخصیت
- فرض تداوم فعالیت
- فرض دوره مالی
- فرض واحد اندازه‌گیری
- فرض تعهدی
فرض تفکیک شخصیت
فرض تفکیک شخصیت به این معناست که برای شرکت و مجموعه و به‌طور کل برای هر واحد اقتصادی، شخصیتی جدا از شخصیت مالکان آن در نظر گرفته می‌شود. به این ترتیب شرکت می‌تواند به‌طور مجزا کسب درآمد کرده و هزینه کند.
فرض تداوم فعالیت
فرض تداوم فعالیت به این معناست که عملیات واحد اقتصادی در آینده قابل پیش‌بینی خواهد بود و تداوم و استمرار خواهد داشت و قصدی برای توقف در فعالیت‌های شرکت یا انحلال آن وجود ندارد.
فرض دوره مالی
نتایج فعالیت‌های هر شرکت تنها در پایان هر عملیات، وصول مطالبات و اجرای تعهدات قابل ارزیابی است؛ اما نمی‌توان این مدت طولانی را صبر کرد و هیچ‌گونه بررسی و تحلیلی از وضعیت مالی شرکت نداشت. ازاین‌رو، عمر طولانی شرکت را به دوره‌های کوتاه‌تر و مساوی با یکدیگر تقسیم می‌کنند و در پایان هر دوره به تهیه گزارش‌های مالی می‌پردازند. این دوره‌های زمانی را «دوره مالی» می‌نامند که می‌تواند سه ماهه، شش ماهه یا یک ساله باشد. به دوره‌ی مالی یک ساله «سال مالی» می‌گویند.
فرض واحد اندازه‌گیری
برای ارزیابی نحوه عملکرد یک مجموعه، باید یک واحد اندازه‌گیری در نظر گرفت و گزارش‌های حسابداری طبق آن تهیه شوند. این واحد، اندازه‌گیری همان «پول» است که مبنای تهیه گزارش‌های مالی و مقایسه عملکرد مجموعه با سایر مؤسسات است.
فرض تعهدی
بر اساس فرض تعهدی، درآمدها در تاریخ تحقق و هزینه‌ها در تاریخ تحمیل شناسایی و ثبت می‌شوند و زمان دریافت یا پرداخت وجه نقد در شناسایی و ثبت درآمدها و هزینه‌ها بی‌تأثیر است.
انواع اصول حسابداری
- اصل بهای تمام‌شده تاریخی
- اصل تحقق درآمد
- اصل تطابق هزینه با درآمد
- اصل افشای کامل
اصل بهای تمام‌شده تاریخی
بر مبنای این اصل، مبادلات حسابداری باید مطابق با بهای تمام‌شده آنها در زمان دریافت و پرداخت ثبت شوند و اگر در آینده ارزش پولی آنها افزایش پیدا کند، این افزایش ثبت نمی‌شود. در اصل، «بهای تمام‌شده تاریخی» مبلغی است که واحد تجاری در زمان خرید یا فروش، پرداخت یا دریافت می‌کند.
اصل تحقق درآمد
طبق «اصل تحقق درآمد» درآمدها باید در زمان تحقق، شناسایی و ثبت شوند حتی اگر وجه مورد معامله هنوز دریافت نشده باشد. این اصل، مشخص‌کننده‌ی زمان درست شناسایی و ثبت درآمد واحد اقتصادی در حساب‌ها و صورت‌های مالی است.
اصل تطابق هزینه با درآمد
بر مبنای «اصل تطابق هزینه با درآمد» به‌منظور محاسبه میزان سود در هر دوره مالی باید هزینه‌های آن دوره با درآمدهای همان دوره مقابله کند. در واقع باید هزینه‌های دوره را از درآمدهای آن کسر کرد تا بتوان میزان سود دوره را به دست آورد.
اصل افشا
بر اساس «اصل افشای حقایق» یا «افشای کامل» باید کلیه رویدادهای مالی بااهمیت و تأثیرگذار مجموعه به‌شکلی مناسب برای همه ذی‌نفعان افشا شود.
انواع میثاق‌های حسابداری
- اصل فزونی منافع بر مخارج
- اصل اهمیت
- اصل خصوصیات صنعت
- اصل محافظه‌کاری
اصل فزونی منافع بر مخارج
تهیه گزارش‌های مالی امری ضروری برای به‌دست‌آوردن اطلاعات مهم جهت تصمیم‌گیری است؛ اما بر مبنای «اصل فزونی منافع بر مخارج» مخارج حاصل از تهیه گزارش‌های مالی نباید از منافع آن بیشتر باشد و تهیه گزارش‌های حسابداری باید مقرون‌به‌صرفه باشد.
اصل اهمیت
طبق «اصل اهمیت» اعمال دقیق اصول حسابداری بر اقلامی که تأثیر چندانی بر گردش مالی مجموعه ندارند، ضروری نیست؛ مثل اقلامی که عمر مفید آنها زیاد نیست یا دارایی‌های مصرفی که در مقایسه با حجم فعالیت واحد اقتصادی مجموعه از ارزش کمی برخوردار هستند.
اصل خصوصیات صنعت
بر مبنای «اصل خصوصیات صنعت» می‌توان در هر صنعت با توجه به ویژگی‌های خاص آن، از روش‌های حسابداری مقرون‌به‌صرفه‌تری استفاده کرد که گزارش‌های مفیدتری را نیز فراهم کند.
اصل محافظه‌کاری
طبق «اصل محافظه‌کاری» یا «اصل احتیاط» در شرایطی که ابهامی وجود دارد باید با احتیاط عمل کرد. به‌نحوی که باید در گزارش‌ها، کمترین درآمد ممکن و بیشترین هزینه‌های ممکن درج شود تا گزارش‌های مالی مجموعه به واقعیت نزدیک‌تر باشد.
کلام آخر
این مفاهیم، اصلی‌ترین ابزار برای ثبت و تجریه و تحلیل داده‌های حسابداری است و پیش‌نیازی برای شروع کار حسابداران است. امیدواریم با مطالعه این مطلب همه سوالات و ابهامات شما در خصوص اصول، مفروضات و میثاق‌های حسابداری برطرف شده باشد.
