حق‌العمل کاری یکی از مهم‌ترین اصطلاحات دنیای تجارت و همچنین حسابداری است و در انجام معاملات کاربرد دارد. در این مطلب برای شما از حق‌العمل کاری خواهیم گفت، به وظایف حق‌العمل‌کار اشاره کرده و تمام موارد قانونی مرتبط با حق‌العمل کاری که لازم است بدانید را شرح خواهیم داد.
حق‌العمل کاری به چه معناست؟
حق‌العمل یعنی حقی که در برابر انجام کاری دریافت می‌شود. به‌طور دقیق‌تر حق‌العمل کاری همان چیزی است که بین عموم مردم با عنوان «کمیسیون» مشهور است و مزدی است که شخص بابت به فروش‌رساندن کالا، از صاحب کالا دریافت می‌کند. حق‌العمل کاری یکی از اصطلاحات حسابداری است و آشنایی با آن بسیار کاربردی و مفید خواهد بود.
حق‌العمل کاری در قانون تجارت
در ماده 357 قانون تجارت حق‌العمل کار به این شکل تعریف شده است: «حق‌العمل‌کار کسی است که به اسم خود ولی به حساب دیگری (آمر) معاملاتی کرده و در مقابل حق‌العملی دریافت می‌دارد.»
حق‌العمل کاری قراردادی است که بین دو طرف و با رضایت آنها بسته می‌شود. طبق این قرارداد، حق‌العمل‌کار به نام خود اما به حساب طرف دیگر که آمر نامیده می‌شود، خرید کرده یا معامله‌ای را انجام می‌دهد.
برای عقد این قرارداد و سپردن این وظایف به حق‌العمل‌کار، دلایل مختلفی وجود دارد؛ برای مثال ممکن است آمر تمایلی به افشای نامش در معامله نداشته باشد، شاید هم دارای تخصص لازم برای انجام آن معامله نباشد یا نتواند مشتری مناسب را پیدا کند. در این شرایط، او به انعقاد قرارداد با فرد دیگری به‌عنوان حق‌العمل‌کار رو می‌آورد و انجام معاملات را به او می‌سپارد. به پولی که حق‌العمل‌کار در ازای انجام این معامله دریافت می‌کند، حق‌العمل یا حق‌السعی گفته می‌شود.
از آنجایی که قرارداد به نام حق‌العمل‌کار منعقد می‌شود، او طرف اصلی معامله محسوب شده و مسئولیت انجام تعهدات با اوست و آمر هیچ‌گونه تعهدی نسبت به طرف قرارداد و معامله نخواهد داشت.
آیا حق‌العمل کار، وکیل است؟
حق‌العمل کاری با وکالت متفاوت است. در حق‌العمل کاری معامله به نام حق‌العمل‌کار انجام شده و او مسئول اجرای تعهدات است، اما وکالت به این شکل نیست و وکیل در ازای انجام تعهدات مسئولیتی ندارد.
نکته مهم این است که در حق‌العمل کاری درست مثل وکالت، سود و زیان معامله متوجه آمر است اما حق‌العمل‌کار نمی‌تواند خود را کنار کشیده و طرف معامله را با آمر مواجه کند.
آیا حق‌العمل کار، تاجر است؟
در ماده 2 قانون تجارت، اقسام مختلف معاملات تجارتی تعریف شده است. حالا بند 3 ماده 2 قانون تجارت را با هم مرور کنیم: «هر قسم عملیات دلالی یا حق‌العمل‌کاری (کمیسیون) و یا عاملی و همچنین تصدی به هر نوع تاسیساتی که برای انجام بعضی امور ایجاد می‌شود از قبیل تسهیل معاملات ملکی یا پیدا کردن خدمه یا تهیه و رسانیدن ملزومات و غیره.» پس طبق این تعریف، حق‌العمل کاری نوعی عمل تجاری محسوب شده و حق‌العمل‌کار نیز تاجر به حساب می‌آید.
البته در ماده 1 قانون تجارت اینطور ذکر شده که: «تاجر کسی است که شغل معمولی خود را معاملات تجارتی قرار بدهد.» بنابراین حق‌العمل‌کار نیز در صورتی تاجر محسوب شده که شغل معمولی خود را حق‌العمل کاری قرار داده باشد.
آیا حق‌العمل کار، دلال است؟
شاید تا به اینجای این متن، واژه‌های «دلال» و «دلالی» برای شما تداعی شده باشد؛ اما صبر داشته باشید. در ادامه قرار است برای شما از تفاوت حق‌العمل کاری با دلالی نیز صحبت کنیم.
در حالی که کلیات این دو شغل با یکدیگر مشابه است، اما لازم است بگوییم که حق‌العمل کاری و دلالی با یکدیگر تفاوتی مهم دارند. دلال، دو طرف یک معامله را با یکدیگر آشنا کرده و به‌نوعی سیم رابط بین دو سر معامله است؛ در این شرایط معامله به نام طرفین قرارداد انجام می‌شود و دلال نیز حق کمیسیون خود را دریافت می‌کند. این در حالی است که حق‌العمل‌کار معامله را به نام خود انجام داده و آمر نقش مستقیمی در انجام معامله ندارد. در نتیجه حق‌العمل‌کار، دلال نیست و این دو با یکدیگر متفاوتند.
چه کسی می‌تواند حق‌العمل‌کار باشد؟
در قانون تجارت، شرط و قوانین خاصی برای حق‌العمل کاری در نظر گرفته نشده است. هر فردی که به انجام فعالیت‌های تجاری تمایل داشته و مهارت و توانایی انجام این کار را داشته باشد، می‌تواند حق‌العمل‌کار باشد. حق‌العمل‌کار برای انجام این کار نیاز به دریافت مجوز و پروانه فعالیت ندارد.
وظایف و مسئولیت‌های حق العمل‌کار چیست؟
· انجام دستورات آمر
· انجام معامله به نام خود (در صورت دستور آمر)
· ذی‌نفع نبودن در معامله
· رعایت امانت در حق آمر
· اطلاع‌رسانی کامل به آمر
· رعایت حفظ اطلاعات
· بیمه اموال موضوع معامله (در صورت دستور آمر)
اگر حق‌العمل‌کار در جریان معاملات قصوری را مرتکب شود، موظف است کلیه خسارات را به آمر پرداخت کند. برای مثال ممکن است محصول را به قیمتی پایین‌تر از مبلغی که آمر مشخص کرده بوده به فروش برساند؛ در این شرایط حق‌العمل‌کار موظف به پرداخت مابه‌التفاوت است.
حق‌العمل‌کار گمرک کیست؟
حق‌العمل‌کار گمرک مشابه با حق‌العمل‌کار اما کمی متفاوت با آن است. حق‌العمل‌کار گمرک برخلاف حق‌العمل‌کار، برای فعالیت نیازمند پروانه مخصوصی است که باید از گمرک ایران دریافت کند. علاوه بر این، حق‌العمل‌کاری امور گمرکی ماهیات وکالتی دارد و حق‌العمل‌کار گمرک شخصی است که در شرکت‌های بازرگانی استخدام شده و با وکالت از جانب آنها، امور گمرکی را انجام می‌دهد.
فعالیت به‌عنوان حق‌العمل‌کار گمرک و دریافت پروانه مخصوص، نیازمند شرایط خاصی است. حق‌العمل‌کاری گمرک قوانین جداگانه خود را دارد که در کتاب قانون امور گمرکی به‌طور کامل توضیح داده شده است.
برای اطلاع از تمام موارد قانونی مربوط به حق‌العمل کاری نیز می‌توانید از ماده 357 تا ماده 376 قانون تجارت که به قرارداد حق‌العمل کاری پرداخته است را مطالعه کنید.
