اگر شما اخبار اقتصادی را دنبال کنید، احتمالاً با تیترهای بی‌شمار خبری درباره نرخ بهره بانکی مواجه خواهید شد اما نرم بهره یا سود بانکی دقیقا چیست؟

نرخ بهره یا سود بانکی چیست؟

معمولاً نرخ بهره به میانگین نرخ بهره‌ای گفته می‌شود که یک وام‌گیرنده باید به یک وام‌دهنده به‌علت گرفتن میزان معینی پول برای مدت ‌زمان مشخصی از او بپردازد. این نرخ‌ها به‌ همه‌ی انواع وام‌ها اطلاق می‌شود؛ از وامی که یک شرکت برای خرید ماشین‌آلات جدید خود می‌گیرد تا وامی که یک فرد برای خرید خانه می‌گیرد. اگرچه این وام توسط وام‌گیرندگان مختلف برای اهداف متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما معمولاً سطح نرخ بهره وام‌های مختلف همراه با هم افزایش یا کاهش می‌یابد.

برای اینکه فهم این موضوع راحت‌تر شود می‌توانید به جزر و مد فکر کنید که همراه با این اتفاق تمامی اجسام روی آب بالا و پایین می‌روند، فرقی نمی‌کند که کشتی باربری باشد یا یک قایق کوچک تفریحی. نکته دیگر اینکه افزایش نرخ بهره تاثیر مستقیمی بر صرف‌نظر کردن افراد از اخذ وام دارد، چراکه در این حالت گرفتن وام برای متقاضیان گران‌تر می‌شود.

در واقع بهره یا هزینه‌ای است که مشتری برای وام به بانک می‌پردازد یا پولی است که بانک بابت سپرده به مشتری می‌دهد. مقدار آن یا با مبلغ مشخص می‌شود یا با درصد. حداکثر نرخ بهره در هر کشور، یعنی همان چیزی که روی کل اقتصاد تأثیر می‌گذارد به دست بانک مرکزی همان کشور تعیین می‌شود که همان نرخ پایه بهره است. بانک مرکزی به بانک‌های دیگر وام می‌دهد؛ بانک‌ها هم به افراد و شرکت‌ها وام می‌دهند و بهره‌اش را می‌گیرند. هدف از وام دادن تشویق مردم به خرج‌کردن و سرمایه‌گذاری و کمک به سلامت اقتصاد است.

اگر بانک مرکزی نرخ حداکثر سود را پایین بیاورد، تمایل به پس‌انداز کم می‌شود. بنابراین شرکت‌ها تشویق می‌شوند که برای سرمایه‌گذاری پرسنلی و تجهیزاتی وام بگیرند. در این صورت مردم عادی هم برای گرفتن وام مسکن یا خودرو کمتر دست و دلشان می‌لرزد. هدف اصلی بانک مرکزی ایجاد شرایط مساعد برای رشد اقتصادی پایدار، ثبات ارزش پول و پایین نگه داشتن نرخ تورم است.

اگر قیمت‌ها ناگهان بالا برود، بانک مرکزی می‌تواند وارد عمل شده و نرخ سود را بالا ببرد. این کار باعث می‌شود که مردم پول کمتری خرج مواد مصرفی کنند و بیشتر به فکر پس‌انداز باشند. نتیجه این که شرکت‌ها برای خرید تجهیزات با احتیاط بیشتری سرمایه‌گذاری می‌کنند. خرده‌فروشان هم مجبور می‌شوند قیمت‌هاشان را پایین بیاورند تا چرخ تجارت بچرخد. این کار به کاهش تورم کمک مهمی می‌کند. با این حال برای کسانی که وام مسکن می‌گیرند مشکل پیش می‌آید چون باید قسط بیشتری بدهند. در هر حال نرخ بهره چه بالا باشد چه پایین، روی زندگی همه ما تأثیر مهمی می‌گذارد.

بنابراین فهم نرخ‌های بهره بسیار مهم است؛ چراکه نرخ بهره تاثیرات عمیقی بر سبد سهام شما یا توانایی‌تان برای خرید یک خانه دارد. این تاثیر به‌قدری حائز اهمیت و مهم است که در کشور آمریکا که صاحب بزرگ‌ترین اقتصاد جهان است، رییس فدرال رزرو یا همان بانک مرکزی احتمالاً پس از رییس‌جمهور مهم‌ترین فرد در کشور آمریکاست.

با این‌حال در کشور ما که بانکداری بر اصول اقتصاد اسلامی استوار است، به دلیل ماهیت ربوی نرخ بهره و حرام بودن آن در اسلام، چندان به نرخ بهره پرداخته نمی‌شود. بلکه بانک‌ها با جذب سرمایه افراد و مؤسسات حقوقی منابع مالی مورد نیاز خود را جمع‌آوری کرده و آنها را در پروژه‌های بزرگ سرمایه‌گذاری می‌کنند. در نهایت نیز سپرده‌گذاران را در سود ناشی از آن سرمایه گذاری سهیم می‌کنند. در این میان بانک‌ها یک حداقلی از سود سرمایه‌گذاری را به سپرده‌گذاران خود تضمین می‌کنند که نرخ سود متناسب با دوره سپرده‌گذاری، متفاوت باشد.

بانک مرکزی کجای این ماجرا قرار دارد؟

اگر فرض کنیم اقتصاد کشور همچون رانندگی با ماشین در اتوبان است، بانک مرکزی راننده این ماشین است. به‌عنوان یک مسافر شما دوست دارید تا ماشین با حداکثر سرعت ممکن خود حرکت کند، با این شرایط پس چرا پا را تا ته روی پدال گاز فشار ندهیم؟ خب، اگر ماشین خیلی سریع حرکت کند مصرف سوخت آن به شکل کارآمد صورت نمی‌گیرد و افزایش می‌یابد. اگر هم خیلی تند بروید این خطر را به جان می‌خرید که از جاده خارج شوید و با یک درخت برخورد کنید.

در اینجا بدون اینکه جان اضافه‌ای داشته باشید بازی تمام می‌شود و شما مسابقه را خواهید باخت! به‌این‌ترتیب نقش بانک مرکزی به حرکت درآوردن اقتصاد با بیشترین سرعت ممکن به سمت جلو است، اما به‌شکلی مسئولانه و ایمن. بانک مرکزی این مسئولیت را با ابزارهای گوناگونی که در اختیار دارد انجام می‌دهد. برای نمونه می‌تواند این کار را با پایین آوردن نرخ بهره بانکی (همچون افزایش فشار بر روی پدال گاز) یا بالا بردن این نرخ‌ها (همچون گرفتن پدال ترمز) انجام می‌دهد.

چند نوع بهره داریم؟

در بازارهای مالی و سرمایه از انواع نرخ‌های بهره استفاده می‌شود که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

بهره ساده

نرخ تعیین شده‌ای است که بر اساس اصل پول قرض گرفته یا سپرده‌گذاری شده به عنوان سود محاسبه می‌شود و به وام دهنده یا سپرده‌گذار پرداخت می‌شود.

بهره مرکب

مبلغی است که بر اساس مبلغ اصلی و نیز سود انباشته‌ دوره‌های قبل محاسبه می‌شود و بنابراین می‌تواند به‌عنوان «بهره بر سود» در نظر گرفته شود.

بهره اسمی

ناشران اوراق قرضه به هنگام انتشار اوراق قرضه نرخی را به‌عنوان نرخ بهره اسمی اعلام می‌کنند که عبارت است از سود پرداختی سالانه به دارنده‌ی ورقه قرضه به صورت نسبتی از ارزش اسمی ورقه قرضه. بنابراین نرخ بهره اسمی از تقسیم پرداخت بهره سالیانه به قیمت اسمی ورقه‌ی قرضه حاصل می‌شود.

بهره جاری

اوراق قرضه منتشر شده معمولاً در بازارهای مالی به قیمتی متفاوت از قیمت اسمی معامله می‌شود که به قیمت معاملاتی آن قیمت جاری گفته می‌شود. بنابراین اگر بهره سالانه را به قیمت جاری ورقه قرضه تقسیم نماییم حاصل تقسیم، نرخ بهره جاری است.

بهره موثر

اغلب ناشران اوراق قرضه، بهره مربوط به ورقه قرضه را در فواصل زمانی ۳ ماه یا ۶ ماه پرداخت می‌کنند که این امر برای سرمایه‌گذار این فرصت را پدید می‌آورد که بهره‌ی دریافتی را مجدداً سرمایه‌گذاری کرده و بازده خود را افزایش دهد. بنابراین نرخ بهره‌ی سرمایه‌گذار در این صورت متفاوت از نرخ بهره اعلام‌شده خواهد بود.

بهره شناور

نرخ بهره‌ای است که با تغییر عواملی مانند نرخ بهره بازار، شاخص بازار سهام، نرخ تورم و … تغییر می‌کند. این نرخ بهره را می‌توان نرخ بهره متغیر یا قابل تنظیم نامید.

بهره ثابت

این نوع نرخ بهره، نقطه مقابل نرخ بهره شناور است که در آن نرخ بهره بدهی در مدت زمان توافق شده ثابت می‌ماند.

نرخ بهره بین بانکی

بانک‌ها در پایان دوره مالی کوتاه مدت (روزانه یا هفتگی) با مازاد یا کسری نقدینگی مواجه می‌شوند که باید آن را به تعادل برسانند. اگر بانکی با کسری نقدینگی مواجه شود باید با استقراض یا وام گرفتن در صدد جبران آن برآید، از سوی دیگر برای به تعادل رساندن مازاد نقدینگی خود نیز باید اقدام به عرضه آن کنند. بانک‌ها برای حل این مشکل، بازاری را به نام بازار بین‌ بانکی تشکیل داده که در آن اقدام به عرضه و تقاضای نقدینگی، به صورت وام می‌کنند.

بنابراین در بازار بین بانکی، انتقال نقدینگی از موسسات مالی دارای مازاد وجوه به موسسات مالی دارای کسری وجوه صورت می‌گیرد. عمده وام‌های بین بانکی دارای سررسید یک هفته و کمتر بوده و اکثراً وام‌های یک شبه بر مبنای نرخ سودی است که به آن نرخ سود بین بانکی می‌گویند.