تکنیک ای ام دی آر (EMDR) مخفف عبارت Eye movement desensitization and reprocessing به معنای حساسیت‌زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد است. از نظر علم روانشناسی، یک رویکرد رایج اما به‌خوبی درک‌نشده برای درمان انواع تروما (ضربه روحی و روانی) و تجربیات آزاردهنده زندگی است. چراکه می‌تواند در مدت زمان نسبتا کوتاهی (معمولا 3 تا 12 جلسه) کمک کند که مغز اختلالات را دوباره پردازش کند.

اگرچه این روش درمانی در ابتدا در دهه 1980 توسط روانشناس فرانسین شاپیرو[1] برای کمک به افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) ابداع شد. اما در طول 30 سال گذشته به یک رویکرد کاملا تحقیقاتی تبدیل شده است و اثربخشی خود را نه تنها در مورد تروما و PTSD، بلکه در مورد سایر مشکلات سلامت روان مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات هراس، فوبیا، اختلال وسواس فکری اجباری، درد مزمن، اعتیاد و اختلالات خواب نیز نشان داده است.

درمان باEMDR  توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) و مؤسسه ملی سلامت روان آمریکا تایید شده است. در ادامه به جزئیات بیشتری از آن اشاره خواهیم کرد.

چگونه EMDR باعث آزاد شدن تروما می‌شود؟

هنگامی‌که ما یک رویداد آسیب‌زا را تجربه می‌کنیم، بخش‌هایی از مغز (آمیگدال و هیپوکامپ) از نظر فیزیکی و احساسی فعال می‌شوند. در این شرایط قشر جلوی مغز که اغلب درگیر تفکرات منطقی است، نمی‌تواند مانند زمانی‌که در آرامش هستیم عمل کند. از این رو، ظرفیت عصبی برای ذخیره وقایع آسیب‌زا یا آزاردهنده را نداریم و خاطرات آنها ممکن است پردازش‌نشده در ناحیه بقا مغز باقی بمانند.

تصور می‌شود که EMDR این نواحی مغز (بقا و منطقی) را همگام‌سازی می‌کند و به ما کمک می‌کند حافظه را به شیوه‌ای یکپارچه دوباره پردازش کنیم. این مسئله منجر به آزاد شدن خاطرات آسیب‌زا و تجربیات احساسی باقی‌مانده در سیستم عصبی می‌شود.

تحریک دوطرفه روشی است که در EMDR برای همگام‌سازی این نواحی مغز استفاده می‌شود. این تحریک می‌تواند در قالب حرکت سریع چشم بیمار از راست به چپ که توسط درمانگر با استفاده از انگشت یا عصا هدایت می‌شود یا ضربه زدن یا شنیدن صدا صورت گیرد.

مراحل درمان با EMDR

برای درمان با EMDR، درمانگران از 8 مرحله زیر تبعیت می‌کنند.

1. بررسی تاریخچه بیمار و برنامه‌ریزی برای شروع درمان

ابتدا درمانگر در مورد اهداف درمانی، مانند واقعه یا ترومایی که بیمار می‌خواهد به آن رسیدگی کند، بحث و اطلاعات جمع‌آوری می‌کند.

2. آماده‌سازی بیمار

در مرحله بعد درمانگر چارچوب EMDR را برای بیمار توضیح می‌دهد. همچنین در مورد مهارت‌های مقابله‌ای صحبت می‌کند تا بیمار بتواند مشکلات روانی خود مانند استرس را برطرف کند.

3. ارزیابی وضعیت بیمار

درمانگر برای بررسی روند پیشرفت در آینده، ابتدا اعتقادات مثبت و منفی، عواطف و احساسات بدنی بیمار را ارزیابی می‌کند. واحدهای ذهنی پریشانی (SUD)[2] و اعتبار شناخت (VOC)[3] دو مقیاس مورد استفاده برای این کار هستند.

4. حساسیت‌زدایی از بیمار

درحالی‌که بیمار به رویداد آسیب‌زا یا آزاردهنده خود فکر می‌کند، درمانگر چندین دوره از تحریک دوطرفه استفاده می‌کند. اصولا تحریک دوطرفه تا زمانی ادامه می‌یابد که درجه SUD به 0 یا 1 (پایین‌ترین رتبه ممکن توسط بیمار) کاهش یابد.

5. راه‌اندازی ذهن بیمار

در این مرحله نیز درمانگر از تحریک دوطرفه، البته در قالب دوره‌های کُند‌تر و کوتاه‌تر، استفاده می‌کند. درشرایطی‌که بیمار علاوه‌بر فکر کردن به رویداد آسیب‌زا یا آزاردهنده، به باورهای مثبتی و تطبیقی مانند «من بهترین کار ممکن را انجام دادم» و «من دوست‌داشتنی هستم» نیز فکر می‌کند. تحریک دوطرفه تا زمانی‌که VOC به 7 (بالاترین رتبه در این مقیاس) برسد ادامه می‌یابد.

6. اسکن بدن بیمار

از بیمار خواسته می‌شود که در حین اسکن بدن خود به هدف و باورهای تطبیقی ​​که در مرحله پنجم تقویت‌ شده‌اند نیز فکر کند. در واقع، هدف این مرحله بررسی و پردازش علائم جسمی باقی‌مانده با استفاده از تحریک دوطرفه است.

7. خاتمه کار با بیمار

درمانگر بیمار را درباره نحوه انجام تکنیک آرام‌سازی، راهنمایی می‌کند. البته این کار در صورت نیاز در پایان هر جلسه برای ایجاد ثبات مجدد در بیمار انجام می‌شود.

8. ارزیابی مجدد وضعیت بیمار

درمانگر در ابتدای جلسه بعدی با بیمار ارتباط برقرار می‌کند تا اطمینان حاصل کند که درجهSUD  همچنان پایین است و باورهای تطبیقی ​​تقویت شده‌اند. در صورت تمایل، در این مرحله بیماران می‌توانند در مورد کار کردن روی به یک هدف جدید صحبت کنند.

آیا EMDR نوعی شستشو مغزی است یا هیپنوتیزم؟

خیر، زیرا در طول این روش درمانی بیماران روی خود کنترل کامل دارند و می‌توانند در هر زمان کل روند را متوقف کنند. در اصل EMDR فرآیند طبیعی ترمیم آسیب‌های روانی در مغز را تحریک می‌کند. برای انجام آن درمانگر اطلاعاتی را اضافه نمی‌کند یا تلاشی برای تغییر خاطرات بیمار نمی‌کند.]

EMDR مناسب چه کسانی است؟

اگرچه EMDR یک روش درمانی توصیه‌شده برای بسیاری از بیماران است، اما خانم‌های باردار و کسانی‌که مشکلات چشمی یا بیماری‌های عصبی دارند باید قبل از شروع جلسات با پزشک خود مشورت کنند.

به عنوان مثال، فردی‌که مشکل چشمی دارد ممکن است بتواند در جلسات درمانی EMDR شرکت کند، اما درمانگر احتمالا مجبور است به‌جای هدایت حرکات چشم از روش دیگری برای تحریک دوطرفه مانند ضربه زدن یا ارائه صدا استفاده کند.

ازآنجایی‌که این روش درمانی روند فعال توجه کردن به یک هدف و نظارت بر فرآیندهای داخلی را تسهیل می‌کند، بیماران باید به طور کامل در جلسات آن حضور داشته و حواس‌جمع باشند. کسانی‌که سابقه روان‌پریشی یا خودکشی دارند یا از مواد مخدر استفاده می‌کنند، باید قبل از شروع درمان وضعیت آنها تثبیت شود.

[1] Francine Shapiro

[2] subjective units of distress

[3] validity of cognition